Yetişkin bir bireyin yardım alma arzusu ve hangi tür yardımın en uygun seçenek olduğu ADHS’in belirtilerine göre bağlı bir karardır. ADHS bireyde hafif düzeyde görülebildiği gibi çok ağır belirtileri ile de görülebilmektedir. Hafif bir ADHS yaşayan bireyler uygun stratejiler geliştirerek problemleri ile başa çıkmasını öğrenmiş olabilirler. Bu durumu ağır biçimde yaşayanlar sosyal problemler gibi farklı sorunlara katlanmak zorunda kalabilirler.
Profesyonel yardım esnasında terapiye başlarken bireyin ADHS hakkında ve bununla bağlantılı olan problemler hakkında detaylı bir şekilde bilgilendirilmesi çok önemli bir süreçtir.
ADHS olan yetişkinler terapi önlemleri ile yardım bulabilirler. Bazı bireyler yakın çevrelerinde bulunan bir dayanışma grubuna girerek karşılıklı destek ve dayanışma sayesinde kendi kendilerine yardım edebilirler.
ADHS-terapisi için uzman kuruluşlar tarfından yayınlanan yönergede yetişkinlere yönelik terapinin multimodal (çoklu modaliteli) olması vurgulanmıştır. Bu anlamda psikoterapi ve ilaç tedavisi birbirlerini destekleyebilirler.
Daha çok bilgiye ulaşabilmek için:
ADHS olan yetişkinler dayanışma gruplarında bir çok yardıma ulaşabilirler. Aynı problemlerden muzdarip olan benzer insanların bu problemlerle gündelik hayatta başa çıkma stratejilerini örnek alarak, bir çok mağdur yetişkin kendilerine gündelik hayata uygun bir biçimde çareler üretebilirler.
Böylelikle kendi kendine yardım desteği ile ADHS olan bireyler bazı destekleri bulabilirler. Fakat bu tarz bir dayanışma grubuna dahil olmak profesyonel bir terapinin yerine asla geçemez. ADHS’in derecesine yani ağırlığına göre ya bir doktordan yada bir terapistten yardım alınmalıdır.
Yakınlarınızda bulabileceğiniz dayanışma gruplarını sizi tedavi eden doktorunuz tavsiye edebilir. Dayanışma grupları ve dernekler hakkında daha fazla bilgiye ulaşmak için "ADHS-ağı-merkezi" sayfalarımıza ve ayrıca "ek yardımlar" ve "özel bilgiler" bölümüne bakmanızı tavsiye ederiz.
Farklı psikoterapi yöntemleri mevcuttur. En önemli yöntemler arasında davranış terapisi ve psikoanalitik terapi yer almaktadır.
ADHS olan çocukların ve gençlerin terapisinde en uygun ve en etkili yöntem olarak davranış terapisi kendisini göstermiştir. Yetişkinlik çağı için günümüzde var olan bir kaç araştırma sonucunda davranışsal terapi etkinliğini yavaş yavaş ortaya koymaktadır. ADHS-semptomlarına karşı psikoanalitik yöntemlerin etkisini kanıtlayabilecek bugüne kadar ne çocukluk ve gençlik çağında ne de yetişkinlik çağında geçerli ve olumlu araştırma sonuçları bulunmuyor.
Davranış Terapisi
Bir davranış terapisti, muayene olan şahsın ADHS ile ilgili gündelik hayatta yaşadığı problemlerin çözümünde yardımcı olur. Terapistin yardımı ile tedavi olan problemleri ile kendi kendine baş edebilmeyi zamanla öğrenir. Yani terapist kişinin şahsi hedeflerine ulaşmasında destekci olur. Bu prosedüre bazen koçluk yada öz-yönetim deriz.
Birey terapist ile kendine özgü hedefleri birlikte belirler. Terapist daha sonra bu hedefleri tek tek ele alır ve ufak adımlara bölerek bireyin hayatına geçirebilmesinde yardımcı olur. Bu yöntem ile terapist ADHS-semptomlarından dolayı rahatsız olan bireyin „kaotik ve karışık“ hayatının düzene girmesini sağlar. Yetişkinlerde genelde ADHS‘sin yanısıra, daha farkli tedavi gerektiren problemlerin de yetişkinlerin hayatında mevcut olamasından dolayı, bunlarda terapi planına dahil edilir. Bu tarz terapiler günübirliktir (Almanca: ambulant), genelde haftada bir kere yapılır ve uzun süre devam eder.
Psikoanalitik Psikoterapi
ADHS’in tedavisi konusunda psikoanalitik tedavi yöntemlerinin etkileri bugüne kadar araştırılmamış olsa bile, bu terapi yöntemi daha farklı problemler (örn. duygusal problemler) için denenebilir. Psikoanalitik çalışan terapist, ister yetişkin olsun, çocukluk döneminde çözümlenmeyen fakat bilinçaltında hala yer alan problemleri araştırır. Terapist daha sonra bireyin davranışları altında yatan motifleri keşfeder ve bunları bireye farkındalık oluşturabilmesi için tek tek yansıtır.
İlaç tedavisi yetişkinlik çağında da kanıtlanmıştır. ADHS-semptomlarından dolayı mağdur olanların ilaç tedavisine başlamalarından önce bir çok soru işaretleri açıklanması germektedir.
Bu alanda sizlere ADHS ve ilaç kullanımı ile ilgili en önemli konulara değinerek bilgi vermek istiyoruz.
Bunun için şu sorulara cevap vermek istiyoruz:
Ne zaman ilaç tedavisi tavsiye edilir?
İlaç tedavisinin söz konusu olması ve ne zaman gerekli olduğu ADHS’ın ağırlık derecesine bağlı bir karardır. Bu bağlamda şahsın ne derece mağduriyet yaşadığına ve bu durumun gündelik hayatını ne kadar olumsuz etkilediğine bakılır.
Bazen ilaç tedavisi psikoterapiye başlanılabilmesi için gerçekleşmesi gereken bir şarttır. Böyle bir şart varsa, birey ancak ilaçlarını kullanarak düzenli bir terapiye başlayabilir ve öğrendiklerini gündelik hayata geçirebilir.
Yetişkinlik çağında ADHS terapisi için hangi ilaçlar vardır?
Hangi ilaçlar en iyi araştırılmıştır?
InADHS’in yetişkinlik çağında ilaç ile tedavisi boyutunda psikostimulanlar ve Atomoksetin (Almanca: Atomoxetin) en iyi araştırılmış ilaçlardır. Bu iki stimulanlar hakkında yapılan araştırmalar etkinliklerini kanıtlamıştır. Psikostimulanlarda Almanya’da en çok Metilfenidat reçete üzerinde verilmektedir.
Metilfenidat-ilaçları arasında hangi farklar vardır?
Metilfenidat ilaçlarında etkisi farklı olan iki ilaç türü vardır. Birincisi gün içinde etkisi kısa süren ilaçlar (İlacın satış ismi: Medikinet®, Ritalin®, Methylphenidat TAD®, Methylphenidat ratiopharm®, Methylphenidat Hexal®) ve gün içinde etkisi uzun süren ilaçlardır (İlacın satış ismi: Concerta®, Equasym®retard, Medikinet®adult, Medikinet®retard, Ritalin®LA ve Ritalin®adultLA).
Yetişkinlik çağında ADHS terapisi için hangi ilaçların kullanılmasına izin verilmiştir?
2011’den bu yana Almanya’da yetişkinlerin farmakolojik tedavi almaları mümkündür. Bugün izinli olan ilaçlar şunlardır: gün içinde etkisi uzun süren Metilfenidat ve Atomoksetin. ADHS’in yetişkinlik çağında başlangıç tedavisi için stimulanlar konusunda ancak Medikinet adult ve Ritalin adult izinlidir. Yetişkinlere ait ilaçların yeniden düzenlenmesi söz konusu ise, Noradrenalin geri alım inhibitörü olan Atomoksetin’in (Satış ismi: Strattera®) kullanımı doktorun kararı ve reçete ile mümkün olabilir.
Bazı Metilfenidat ilaçların kullanımına eğer çocukluk ve gençlik döneminde başlanıldıysa, tedaviye 18 yaşından sonra aynı ilaçlarla devam edilebilir. Böyle bir seçeneğin olup olmadığı ilacın ürün bilgilerinde yazılıdır.
Yetişkinlerin sözü geçen ilaçlar ile tedavisi ancak yaşlılık dönemine kadar sürdürülebilmektedir. Daha sonra doktor ancak endikasyon dışı vermeyi deneyebilir. Yani ilacın onaylanmış kullanılabilirlik alanı dışında kullanımı söz konusu olur.
Günümüzde çocuk ve ergenlik dönemindeki ilaç tedavisinde Guanfacine ve Lisdexamfetamine de ayrıca kullanılabilmektedir. Yetişkinler için bu ilaçlara ruhsat verilmemiştir.
Sözü geçen onaylı ilaçların yanında, ADHS için onaylı olmasa dahi, bir çok başka ilaçların kullanımı söz konusu olabilir. Çünkü bu ilaçlar ADHS’e eşlik eden farklı bozuklukların (örn. depresyon gibi) tedavisinde gerekli olabilir ve bu ek teşhislerin tedavisi ADHS-semptomların üzerinde de aynı zamanda olumlu bir etki sağlayabilir.
İlaçların hangi etkisi vardır ve nasıl etki etmektedirler?
Metilfenidat içeren ilaçların etkisi genelde, hapların veya kapsüllerin alımından 30-45 dakika sonra kendini gösterir. Kısa etkili ilaçlarda yaklaşık olarak 2 saat ile 4 saat arasında maksimum seviyede etkisi sürer. 3 ila 7 saat sonra ilacın etkisinin büyük bir kısmının azaldığı gözlemlenmektedir. Bu sebepten dolayı gün içerisinde ilaçların bir kaç kez alınması çoğu zaman gereklidir.
Kısa süre etkili olan ilaçları gün içinde bir kaç kez almaktansa, uzun süre etkisi olan bir ilaç da alınabilinir. Uzun süre etkili olması, hapın veya kapsülün içindeki etkili maddenin vucutta yavaşça dağılmasından kaynaklanmaktadır. Uzun süre etkili olan birçok ilaç vardır ve bunlar vucutta dağılma yapılarıyla fark göstermektedirler. Bu yüzden doktorun kişiye göre tesiri yavaş dağılan hangi hapı yazması gerektiğine karar vermesi gerekmektedir.
Psikostimulan ilaçların kötüye kullanımını önlemek için, özel bir reçeteyle yazılması gerekmektedir. Bu ilaçlar kullanan kişiyi bağımlı yapmazlar.
Ayrıca bu ilaçlar sadece alındığı zaman etkisini göstermektedirler. Bu yüzden genelde ilaçların uzun süreli alınması (aşağıdaki örneklere bkz.) gerekmektedir.
Atomoksetin (Strattera) içeren ilaç etkisini hemen ilk günde göstermez. Genelde 6 hafta kadar sonra etkisi belli olur. Bu ilaç bir tedavi denemesiyle (Almanca: Behandlungsversuch), dozu yavaşça artırılması gerekmektedir.
Atomoksetin etkisini genelde bütün gün göstermektedir. Atomoksetin için özel ayrı bir reçete gerekli değildir, çünkü bu hapları kötüye kullanma tehlikesi yoktur. Atomoksetin için de uzun vadeli bir terapi (Almanca: Dauertherapie) süresi gerekmektedir ve arada bir ilacı bırakma denemeleri yapılabilir.
Hangi yan etkiler ortaya çıkabilir?
Bir çok kullanıcıda Metilfenidat ve Atomoksetin tedavisinde yan etkiler gözlemlenmez. Yan etkiler orataya çıksa bile genelde çok kısa süreli olurlar.
En sık rastlanan yan etkiler şunlardır:
Atomoksetin tedavisinde cinsel işlev bozukluğu oluşabilir. Bu tür durumlar net olarak sorulması gerekir.
Tedavi denemesi: İlacın etkisi nasıl ve yan etkileri var mı?
İlaç tedavisi, çok ağır ADHS-semptomları gösteren yetişkinlerin çoğunda etkili olmaktadır. Bunun yanı sıra ilaç tedavisinin faydası olmadığı yetişkinler de vardır. Bazı insanlarda da istenilmeyen yan etkiler ortaya çıkabilir.
İlacın etkisinin çok iyi kontrol edilmesi ve olabilecek yan etkilerinin kontrol altında yapılan bir kullanım denemesinde test edilmesi muhakkak gereklidir. İlaç tedavisi, sadece etkili ve yardımcı oluyorsa, uygulanmalıdır.
Bunun yanı sıra her birey her ilaca farklı reaksiyonlar gösterebilir. Bu yüzden her birey için, ona en uygun olan dozajın ayarlanması çok önemlidir.
Metilfenidat ilacın etkisi, ilacın ilk alındığı günden itibaren kendini gösterebildiği için, kullanma denemesi ve dozun ayarlanması bir kaç hafta içinde yapılabilir. Atomoksetin (Almanca: Atomoxetin) ilacında uzun vadeli bir deneme süresi, yani 6 ila 8 haftalık bir süre gerekmektedir. Çünkü bu ilacın etkisi, ancak bu süreden sonra kendisini tam olarak göstermektedir.
Eğer ilaç tedavisi faydalı oluyorsa, o zaman tedavi uzun bir zaman süresi boyunca uzun vadeli terapi (Almanca: Dauertherapie) olarak uygulanmalıdır. Bu zaman içerisinde düzenli olarak doktor kontrolleri ve uzmanlarla görüşmeler yapılmalıdır. Bu zaman sürecinden sonra ilacı bir süre bırakarak, ilacın gerekliliği kontrol edilmelidir.
Uzun süreli terapi: İlaç tedavisi ne kadar sürer? Ve hangi kontroller yapılmalıdır?
Eğer ilaç tedavisi faydalı oluyorsa, o zaman tedavi ilk önce 6 ila 12 ay arasında bir zaman süresi boyunca uzun vadeli terapi (Almanca: Dauertherapie) olarak uygulanmalıdır.
Bu zaman içerisinde düzenli olarak doktor kontrolleri ve uzmanlarla görüşmeler yapılmalıdır. Bu zaman sürecinden sonra ilacın gerekliliği ve etkisi doktor tarafından kontrol edilir. Doktor ilacın yan etkilerini gözlemler ve gerektiğinde ilacın dozajında ayarlamalar yapar.
Uzun vadeli terapilerde yan etkiler çok nadir gözlemlense dahi doktor kan basıncını ve nabzı devamlı kontrol eder.
6 ila 12 ay sonra tedavinin devam etmesinin gerekliliğini tespit etmek için ilacın kullanılmadığı zamanlara yer verilir ve etkisi kontrol edilir. Bir çok ilaç kullanan yetişkinler yıllar süren tedavi almaları gereksede, düzenli devam eden bireyler uzun tedavi süreçlerinden sonra ilacı bıraktıkları halde düzelmiş semptomlarla yaşayabilirler.
Tabiki sunulan bu genel bilgiler, her zaman her kişi için geçerli değildir ve tüm kişisel özel durumları kapsayamaz. Doktorunuz burada önerilenin dışında, daha uygun gördüğü bir prosedürü tavsiye edebilir. Doktorunuzla önerdiği uygulamanın nedenleri hakkında konuşun. Doktorunuzla konuşarak, neden başka bir prosedürü önerdiğini sorabilirsiniz.
Bilimsel kriterlere dayanan ve ilaç kullanımını da kapsayan etkili terapi metodları, bilim kuruluşları tarafından hazırlanmış yönergeler (Leitlinie) halinde tavsiye edilmektedir. Bu bağlamda 2018’de yayınlanan ADHS-yönergesine (AWMF 028-045) işaret etmek istiyoruz.
ADHS olan yetişkinlerin ilaç tedavisi, uygulanan diğer tedavi yöntemleriyle iyi bir bütünlük sağlayabilir. Hatta bazı durumlarda diğer tedavilerin başarılı olarak uygulananbilmesi için, ek olarak ilaç tedavisi şarttır. Bazı yetişkinlerde ilaçlar çok iyi etki göstermektedir. Böyle durumlarda düzenli kontrol ve yapılan görüşmeler dışında, başka diğer yoğun uygulamalara gerek kalınmamaktadır.
Uzman kuruluşlar yönergelerinde yetişkinler için geniş çaplı bilgilendirme ve danışma seanslarını tavsiye ederler. Bu seanslarda günlük hayatta büyük sorunlara sebep olan ADHS-sepmtomları tespit ediliyorsa ilaç tedavisi de tavsiye edilir.
Bir ilaç tedavi denemesiyle (Almanca: Behandlungsversuch) her birey için özel olarak kullandığı ilacın etkinliği, yan etkileri ve en uygun dozajı kontrol edilir ve duruma özgü ayarlanır.
profesyoneller için